In Ons Erfdeel van februari 2010 schrijft Kees 't Hart vol enthousiasme over de zesdelige editie van de brieven van Vincent van Gogh die in 2009 het licht zag. In een tiental bladzijden maakt hij vakkundig komaf met de clichés en de commercialisering die ook mij ertoe brachten het fenomeen van Gogh wat achteloos terzijde te schuiven. We maken kennis met de schilder als een 'reusachtige veellezer' die al in 1888 het werk van Walt Whitman aan zijn zus Willemien kon aanbevelen. We maken kennis ook met een heerlijke, vitale pen. 'Ruig, to the point en volslagen onbevangen', zo karakteriseert Kees 't Hart die stijl. En hij besluit: 'Kom op, zet hem naast Zola, Proust, Whitman, Multatuli en Gorter'.Een proefje, waarbij ik het spoor van 't Hart volg maar van Gogh in het oorspronkelijke Frans aan het woord laat. Het gaat, hoe kan het ook anders, over cypressen.
Le cyprès est si caractéristique au paysage de Provence et vous le sentiez en disant: “même la couleur noire”. Jusqu’à présent je n’ai pas pu les faire comme je le sens; les émotions qui me prennent devant la nature vont chez moi jusqu’à l’évanouissement et alors il en résulte une quinzaine de jours pendant lesquels je suis incapable de travailler. Pourtant, avant de partir d’ici, je compte encore une fois revenir à la charge pour attaquer les cyprès.
De schrijver heeft zijn voornemen ook waargemaakt. Het resultaat is onderstaand schilderijtje, dat hij uiteindelijk ook schonk aan de bestemmeling van bovenstaande woorden, de criticus Albert Aurier, uit dankbaarheid voor de aandacht die hij gekregen had in de Mercure de France.
Hoe verfrissend klinkt de taal van van Gogh nadat ik ronddwaalde op de tentoonstelling Symbolisme in België die momenteel in Brussel loopt. Er valt heel wat te genieten in de smaakvol ingerichte zalen van de KMSK. Bewust werd afgezien van commentaarpanelen, enkel wat spaarzame fragmenten poëzie begeleiden de kunstwerken. Een gelukkige optie als je 't mij vraagt. Want als je bij het binnenwandelen van de tentoonstelling de inleidende citaten op de muur leest van Verhaeren, Maeterlinck, Mallarmé en anderen, hou je toch wel even je hart vast. Hoe blasé dit proza in vergelijking met die levendige brieven van Vincent. De hele beweging heeft iets opgeblazen, iets onoprecht en eng burgerlijk, zelfs in de manier waarop ze afstand neemt van de eigen tijdsgeest. Misschien ware het beter geweest de beweging in een ruimer Europees kader te situeren dan enkel 'symbolisme in België'. Maar toch, zoals gezegd, een mooie tentoonstelling. Werken van Knopff, Spilliaert en William Degouve de Nunques blijven een genot voor het oog. Nu en dan komt het surrealisme rakelings dichtbij. De memorabele tentoonstelling 'Le surréalisme en Belgique' die in het BAM (Mons) te zien was in 2007 zou een ideaal verlengstuk zijn op dit Brusselse ensemble.
Terug naar van Gogh. Alles wat in de zesdelige prachteditie van De brieven staat, en zelfs nog meer, is te zien op de schitterende website die de uitgevers bij deze gelegenheid samenstelden. Facsimile, transcriptie, voetnoten, illustraties, zoekmachine... een schatkamer om uren in rond te dwalen.
