Ein deutsches Requiem

.

Orchestre des Champs-Elysées & Collegium Vocale Gent onder Philippe Herreweghe in het Concertgebouw op zaterdag 15 maart 2008.

Het bestaan op zich van dit werk lijkt me niet evident. Brahms, in de jaren 1860 een dertigjarige niet onbekende maar wat omstreden componist, wil het maken in Wenen. Ondertussen – moeten wij ons dat zo voorstellen? – is ook voor hem de tijd gekomen om zich met de onontkoombare dood auseinanderzusetzen. Op zich is dit geen ongewone passage in een biografie, en al zeker niet in een kunstenaarsbiografie. Het ongewone is het medium waarmee deze kunstenaar zijn bedenkingen uitdrukt: een werk van een dik uur lang voor koor en symfonisch orkest, reken een 120-tal musici. Geef toe: een sonnetje in een tijdschrift ware wat eenvoudiger. In welke samenleving, in welk sociaal-cultureel weefsel is het mogelijk dat zo’n project aan bod kan komen? Slechts zelden in de wereldgeschiedenis heeft zo’n artistieke vrijheid zich voorgedaan. Het is te platvloers het Wenen van de late negentiende eeuw af te doen als oerconservatief en biedermeiergericht. In de brede regio Wenen - Berlijn waren ten tijde van Brahms en Mahler projecten mogelijk waar men in onze samenleving nauwelijks kan van dromen, wegens commercieel inopportuun en veel te high-brow. Ein deutsches Requiem heeft, ondanks zijn titel, geen liturgische functie. Het is gecreëerd voor de concertzaal, niet voor de kerk. Het is nieuw in zijn soort, baanbrekend. Brahms heeft het vertrouwen gekregen van organisatoren en publiek. Van de muzikanten ook? Die verhouding lag wat moeilijker en zal wel met negentiende-eeuwse autoriteit zijn afgedwongen. De première was naar verluidt een ramp. Ook het publiek was er niet mee opgezet, althans niet het Weense publiek. Maar daar gaat het even niet om. Mij blijft het verwonderen dat die man de middelen kreeg om te proberen. Wat een openheid, wat een geloof in de kunst. En wat een lef, wat een intellectuele vrijheid om het achteraf ook nog eens slecht te mogen vinden!

De uitvoering zaterdagavond was heerlijk. Dit soort muziek is de biotoop van het Collegium Vocale met Herreweghe. Er is tekst, er is muziek, er is een bestudeerde interpretatie die deze beide dimensies samenhoudt. Het koor toonde zich in volle rijkdom, want ondanks de thematiek is dit een kleurrijk werk. Het Orchestre des Champs-Elysées was alert en voegde zich harmonisch met de stemmen. Het resultaat was bijwijlen dramatisch, dan weer ingetogen, soms met fugatische gestrengheid, soms uitbundiger, zonder het geheel in romantische somberheid te laten verzwelgen. Dit wil ik nog eens horen.